Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông Chân trời sáng tạo Ngữ văn lớp 11 trang 11 sách Chân trời sáng tạo tập 1

Giới thiệu Tải về Bình luận

Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường là tác phẩm sẽ được tìm hiểu trong chương trình học môn Ngữ văn.

Eballsviet.com sẽ cung cấp tài liệu Soạn văn 11: Ai đã đặt tên cho dòng sông?. Mời tham khảo ngay sau đây.

Soạn văn 11: Ai đã đặt tên cho dòng sông?

1. Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? chi tiết

1.1 Tác giả

- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế.

- Quê gốc của ông ở làng Bích Khê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.

- Ông học tại Huế đến hết bậc Trung học, sau đó theo học tại các trường Đại học Sư phạm Sài Gòn (tốt nghiệp năm 1960), Trường Đại học Huế (tốt nghiệp năm 1964).

- Năm 1966, Hoàng Phủ Ngọc Tường thoát ly lên chiến khu và tham gia cuộc kháng chiến chống Mỹ thông qua hoạt động văn học nghệ thuật.

- Ông từng là Tổng thư ký Hội Văn học nghệ thuật Bình - Trị - Thiên, Tổng biên tập tạp chí Cửa Việt.

- Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn chuyên viết bút ký.

- Các sáng tác của ông có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ với tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức phong phú về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí…

- Một số tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971), Rất nhiều ánh lửa (1979), Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986), Hoa trái quanh tôi (1995)...

1.2 Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Tác phẩm được viết tại Huế vào ngày 4 tháng 1 năm 1981, sau đó được in trong tập sách cùng tên.

- Bài bút ký trên có ba phần, đoạn trích trong sách giáo khoa thuộc phần đầu tiên.

b. Bố cục

Gồm 2 phần:

Phần 1. Từ đầu đến “mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”: hành trình của Hương giang.
Phần 2. Còn lại: sông Hương - dòng sông của lịch sử và thơ ca.

c. Tóm tắt

Trong các dòng sông đẹp trên đất nước, chỉ có sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất. Khi ở thượng nguồn, sông Hương đã là một bản trường ca của rừng già. Nó mang trong mình vẻ đẹp mãnh liệt và hoang dại, có nhiều ghềnh thác đáy vực bí ẩn. Khi trở về đồng bằng, sông Hương thơ mộng làm say đắm lòng người. Hai bên bờ sông Hương chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên. Dòng sông mềm như tấm lùa uốn cong, cảnh đẹp như bức tranh có đường nét, hình khối trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách, cao đột ngột. Sông hương có vẻ đẹp da màu biến ảo: “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”. Đến khi qua thành phố Huế, sông Hương trôi đi thật chậm chảy lặng lờ như điệu slow. Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya. Dòng sông này cũng đã sống những thế kỷ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của mình. Đó còn là dòng sông của thời gian, của sử thi.

d. Ý nghĩa nhan đề

Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường được in trong tập sách cùng tên. Khi đặt cho bài bút kí của mình nhan đề trên, nhà văn đã gửi gắm nhiều ý nghĩa. Trước hết, xét về kiểu câu: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một câu hỏi. Thật hiếm khi một câu hỏi lại được lấy làm nhan đề của một tác phẩm. Điều này đã thể hiện được nét độc đáo của nhà văn. Đồng thời, qua câu hỏi trên, Hoàng Phủ Ngọc Tường muốn hướng người đọc đến việc tìm hiểu nguồn gốc của dòng sông. Cụ thể hơn, đó là dòng sông Hương của xứ Huế mộng mơ. Con sông đã gắn bó với vùng đất này từ biết bao đời nay. Nguồn gốc của dòng sông bắt nguồn từ một huyền thoại mỹ lệ của người dân làng Thành Chung: “Người làng Thành Chung có nghề trồng rau thơm. Ở đây kể lại rằng vì yêu quí con sông xinh đẹp, nhân dân hai bờ sông đã nấu nước của trăm loài hoa đổ xuống dòng sông cho làn nước thơm tho mãi mãi”. Cái tên “sông Hương” sông thơm) - tuy giản dị nhưng lại chứa đựng một ý nghĩa thật sâu sắc.

Không chỉ vậy, qua nhan đề trên, Hoàng Phủ Ngọc Tường còn bộc lộ một niềm tự hào về những con người nơi đây, với những nét văn hóa truyền thống được còn được giữ gìn từ ngàn xưa. Cũng như tác giả muốn bộc lộ sự biết ơn dành cho thế hệ đi trước đã có công khai phá vùng đất này. Đó là niềm tự hào sâu sắc dành cho quê hương, đất nước. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” quả là một nhan đề độc đáo, chứa đựng nội dung tư tưởng mà Hoàng Phủ Ngọc Tường muốn gửi gắm.

1.3 Đọc hiểu

a. Dòng sông thiên nhiên

- Ở thượng nguồn: Sông Hương là “bản trường ca của rừng già”, “cô gái Di gan”, “người con gái của rừng già”, “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”.

- Từ thượng nguồn đến Huế: Sông Hương như người con gái lần đầu đến với tình yêu vừa e lệ ngại ngùng, vừa táo bạo chủ động.

- Trong lòng thành phố Huế: “như một người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu”; người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.

- Từ biệt Huế ra biển: như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.

=> Tác giả chủ yếu cảm nhận vẻ đẹp sông Hương từ góc độ tình yêu khiến sông Hương hiện lên như một người con gái chung tình hết lòng vì tình yêu.

b. Dòng sông lịch sử

- Sông Hương là một nhân chứng lịch sử của Huế, của đất nước: “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”, chứng kiến những mất mát đau thương của các cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX...

- Sông Hương như một công dân có ý thức trách nhiệm sâu sắc với đất nước: “biết hiến đời mình để làm nên chiến công, gắn bó với Huế qua nhiều cuộc chiến đấu anh hùng trong thời kì trung đại, đến cách mạng tháng tám cũng có những chiến công vang dội…

c. Dòng sông văn hóa

- Sông Hương là “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”: Toàn bộ âm nhạc cổ điển Huế, những bản đàn theo suốt cuộc đời Kiều và bản Tứ đại cảnh đều được sinh thành trên sông nước sông Hương.

- Người tài nữ đánh đàn trong đêm khuya: không bao giờ lặp lại trong cảm hứng của các thi nhân

=> Sông Hương chính là người con gái phóng khoáng, chung thủy trong tình yêu, anh dũng kiên cường trong lịch sử, tài hoa sáng tạo trong âm nhạc, trong văn hóa, khiêm nhường trong đời thương. Là hiện thân cho vẻ đẹp người con gái Huế.

1.4 Tổng kết

- Nội dung: Đoạn trích bài bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là đoạn văn xuôi súc tích và đầy chất thơ về sông Hương.

- Nghệ thuật: Nét đặc sắc làm nên sự hấp dẫn của bài văn là những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp từ một vốn hiểu biết văn hóa phong phú về văn hóa, lịch sử và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.

2. Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông? ngắn gọn

2.1 Trước khi đọc

Câu 1. Bạn đã biết gì về Huế? Hãy chia sẻ với các bạn về điều đó.

Hướng dẫn giải:

- Thành phố Huế thuộc tỉnh Thừa Thiên - Huế, nằm ở Đồng bằng duyên hải miền Trung.

- Thành phố Huế từng là kinh đô của nước ta dưới triều Tây Sơn và triều Nguyễn.

- Hiện nay, thành phố này là một trong những trung tâm văn hóa - du lịch của miền Trung

…

Câu 2. Dựa vào nhan đề và hình ảnh minh họa, bạn dự đoán gì về nội dung của văn bản?

Hướng dẫn giải:

Nội dung của văn bản sẽ viết về con sông Hương.

2.2 Đọc văn bản

Câu 1. Đoạn văn này miêu tả khúc sông nào của dòng sông Hương? Nét đẹp riêng của khúc sông này là gì?

Hướng dẫn giải:

- Đoạn văn này miêu tả sông Hương ở thượng lưu.

- Nét đẹp của khúc sông này: hoang dại, bí ẩn nhưng cũng có lúc dịu dàng, say đắm.

Câu 2. Bạn hình dung như thế nào về hình ảnh sông Hương qua đoạn văn này?

Hướng dẫn giải:

Sông Hương như người con gái lần đầu đến với tình yêu vừa e lệ ngại ngùng, vừa táo bạo chủ động.

Câu 3. Qua đoạn văn này, tác giả đã thể hiện tình cảm gì?

Hướng dẫn giải:

Tình cảm yêu mến, gắn bó với dòng sông Hương.

Câu 4. Bạn hiểu gì về mối quan hệ giữa sông Hương với Huế qua câu văn: “Quả đúng như vậy .... của những mái chèo khuya”?

Hướng dẫn giải:

Sông Hương gắn bó với đời sống văn hóa, tinh thần của con người xứ Huế.

Câu 5. Bạn hiểu như thế nào về hình ảnh “Sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc” trong đoạn này?

Hướng dẫn giải:

Sông Hương hiện lên là dòng sông của lịch sử, gắn bó với những năm tháng hào hùng của đất nước.

2.3 Sau khi đọc

Câu 1. Thực hiện các yêu cầu dưới đây:

a. Chỉ ra bố cục của văn bản và nêu nội dung của từng phần.

b. Nêu một số chi tiết cho thấy hình tượng sông Hương trong văn bản được miêu tả từ nhiều góc nhìn khác nhau (thiên nhiên, lịch sử, văn hóa, ...)

c. Liệt kê một số từ ngữ, câu văn cho thấy sự hiện diện của cái “tôi” của tác giả trong văn bản.

d. Phân tích vẻ đẹp của sông Hương được miêu tả của một đoạn văn trong văn bản.

Hướng dẫn giải:

a. Bố cục và nội dung của từng phần:

Phần 1. Từ đầu đến “ mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở ”. Hành trình của Hương giang.
Phần 2. Còn lại. Sông Hương - dòng sông của lịch sử và thơ ca.

b. Một số chi tiết cho thấy hình tượng sông Hương trong văn bản được miêu tả từ nhiều góc nhìn khác nhau:

- Thiên nhiên:

Ở thượng nguồn: Sông Hương là “bản trường ca của rừng già”, “cô gái Di gan”, “người con gái của rừng già”, “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”;
Từ thượng nguồn đến Huế: Sông Hương như người con gái lần đầu đến với tình yêu vừa e lệ ngại ngùng, vừa táo bạo chủ động;
Trong lòng thành phố Huế: “Như một người con gái đắm say tình tứ khi bên người mình yêu”; người con gái tài hoa “tài nữ đánh đàn trong đêm khuya”.
Từ biệt Huế ra biển: như một người con gái lưu luyến, thủy chung từ biệt người yêu.

- Lịch sử:

Một nhân chứng lịch sử của Huế, của đất nước: “soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”, chứng kiến những mất mát đau thương của các cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX…;
Một công dân có ý thức trách nhiệm sâu sắc với đất nước: “biết hiến đời mình để làm nên chiến công, gắn bó với Huế qua nhiều cuộc chiến đấu anh hùng trong thời kì trung đại, đến cách mạng tháng tám cũng có những chiến công vang dội…

- Văn hóa:

Là “người mẹ phù sa của vùng văn hóa xứ sở”: Toàn bộ âm nhạc cổ điển Huế, những bản đàn theo suốt cuộc đời Kiều và bản Tứ đại cảnh đều được sinh thành trên sông nước sông Hương.
Người tài nữ đánh đàn trong đêm khuya: không bao giờ lặp lại trong cảm hứng của các thi nhân…

c. Một số từ ngữ, câu văn cho thấy sự hiện diện của cái “tôi” của tác giả trong văn bản:

Trong những dòng sông đẹp ở các nước mà tôi thường nghe nói đến, hình như chỉ sông Hương là thuộc về một thành phố duy nhất.
Lúc ấy, tôi nhớ lại con sông Hương của tôi, chợt thấy quý điệu chảy lặng lờ của nó khi ngang qua thành phố…
Đã nhiều lần tôi thất vọng khi nghe nhạc Huế giữa ban ngày, hoặc trên sân khấu nhà hát.

d. Gợi ý:

- Đoạn văn: "Trong những dòng sông... núi Kim Phụng".

- Phân tích:

Một trong những tác phẩm đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường là “Ai đã đặt tên cho dòng sông”. Nổi bật trong tác phẩm là hình tượng dòng sông Hương, đặc biệt nhất là khi ở thượng nguồn.

Tác giả đã khắc họa sông Hương ở thượng nguồn với hai nét đẹp: mãnh liệt hoang dại nhưng cũng đầy dịu dàng và say đắm. Hành trình của Hương giang cũng giống như mọi con sông khác - bắt đầu từ thượng nguồn - nơi mà trong cảm nhận của nhà văn, giống như “bản trường ca của rừng già”. Quả là như vậy, con sông ở đây đã gắn liền với dãy núi Trường Sơn hùng vĩ. Nó mang trong mình vẻ đẹp mạnh mẽ với sức mạnh nguyên sơ bản năng: “rầm rộ giữa những bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như những cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn”. Phép tu từ so sánh kết hợp với động từ mạnh và lối điệp cấu trúc đã khiến con sông hiện lên giống như một bản nhạc giàu cung bậc của thiên nhiên. Nhưng bản trường ca ấy không chỉ hào hùng, mà vẫn mang nét trữ tình sâu lắng. Sau những “rầm rộ”, “cuộn xoáy”, con sống đã dần trở nên “dịu dàng” hơn, đằm thắm hơn để rồi có thể làm “say đắm” bất cứ chàng trai nào khi chiêm ngưỡng vẻ đẹp của nó “giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”.

Đặc sắc nhất đó là vẻ đẹp nguyên sơ, hoang dã của rừng già đã đem đến cho nó một vẻ đẹp mà trong suy cảm của nhà văn giống như một “cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại”. Chúng ta đã biết đến những cô gái Di-gan là những người thích sống lang thang, tự do và yêu ca hát. Họ là những người thiếu nữ có vẻ đẹp man dại đầy quyến rũ. Khi so sánh con sông với những cô gái Di-gan, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã khắc vào tâm trí người đọc một ấn tượng mạnh về vẻ đẹp hoang dại nhưng cũng rất thiếu nữ, rất tình tứ của con sông. Một vẻ đẹp tự do, phóng khoáng và đầy hấp dẫn.

Nhà văn muốn đem đến cho bạn đọc một cái nhìn sâu hơn, muốn “ghi công” sông Hương như một “đấng sáng tạo” đã góp phần tạo nên, gìn giữ và bảo tồn văn hóa của một vùng thiên nhiên xứ sở. Nếu như bấy lâu nay, chúng ta mới chỉ nhìn sông Hương ở vẻ đẹp bên ngoài. Nhưng lại quên mất đi nó còn là nơi khởi nguồn, một sự bắt đầu của một không gian văn hóa - văn hóa Huế. Dòng sông “ trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” có nghĩa là nó duy trì và bồi đắp “phù sa” cho cả một vùng văn hóa được hình thành hai bên bờ sông . Vậy nhưng “dòng sông hình như không muốn bộc lộ” cái công lao to lớn ấy. Nó đã âm thầm chảy và đã lặng lẽ cống hiến cho Huế nhiều thế kỷ: “ Nếu chỉ mải mê nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của nó, tôi nghĩ rằng người ta sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương với cuộc hành trình gian truân mà nó đã vượt qua, không hiểu thấu phần tâm hồn sâu thẳm của nó mà dòng sông hình như không muốn bộc lộ, đã đóng kín lại ở cửa rừng và ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim Phụng”. Khi đọc câu văn, người đọc mới thấy hết được nét độc đáo trong ngòi bút của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Nhà văn đã cho thấy chiều sâu vẻ đẹp và “nhân cách” của dòng sông, là nét “tính cách” đáng trân trọng của Hương giang mà Hoàng Phủ Ngọc Tường muốn khắc họa.

Như vậy, con sông Hương ở thượng nguồn được nhà văn khắc họa thật độc đáo. Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông” đã giúp người đọc hiểu hơn về nét đẹp của sông Hương - một biểu tượng của thành phố Huế.

Câu 2. Chỉ ra yếu tố tự sự, yếu tố trữ tình và tác dụng của việc kết hợp hai yếu tố đó trong đoạn văn: “Từ đây, như đã tìm được đúng đường về, sông Hương vui tươi hẳn lên... chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng”. Tìm và phân tích một vài đoạn khác trong văn bản có đặc điểm tương tự.

Hướng dẫn giải:

- Yếu tố tự sự:

Từ đây, như đã tìm… không nói ra của tình yêu
Tôi đã đến Lê-nin-grát… ngang qua thành phố

- Yếu tố trữ tình:

như đã tìm… ngoại ô Kim Long
sông Hương uốn một cánh cung… của tình yêu.
Ôi, tôi muốn… ra biển.
Lúc ấy, tôi nhớ… một nỗi lòng

- Tác dụng: làm cho hình tượng sông Hương trong đoạn văn trở nên sinh động, gợi cảm, vừa trực tiếp bộc lộ tình cảm của tác giả dành cho dòng sông.

Câu 3. Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ được sử dụng trong văn bản.

Hướng dẫn giải:

- Các biện pháp tu từ trong văn bản là: đối lập (tương phản), so sánh, nhân hóa.

- Tác dụng của những biện pháp nghệ thuật ấy là:

Nghệ thuật đối lập (tương phản) nhằm làm nổi bật vẻ độc đáo của dòng sông.
Nghệ thuật so sánh, nhân hóa khiến sông Hương trở nên sinh động, có hồn, dòng sông gần với tâm hồn của con người xứ Huế.

Câu 4. Nhận xét về cách thể hiện cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm.

Hướng dẫn giải:

Nhận xét:

Từ ngữ, bộ lộ trực tiếp tình cảm, cảm xúc, đánh giá, nhận xét dành cho sông Hương, xứ Huế.
Cách lựa chọn từ ngữ, hình tượng khắc họa sông Hương, xứ Huế.
Những liên tưởng thú vị, tài hoa, tinh tế và độc đáo dành cho sông Hương, xứ Huế.
Cách nhìn nhận, khám phá đối tượng,...

=> Thể hiện xuyên suốt tác phẩm, bộc lộ vừa trực tiếp vừa gián tiếp.

Câu 5. Theo bạn, vai trò của sông Hương trong tư cách “người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở” được nói đến trong đoạn đầu có được thể hiện trong phần còn lại của văn bản hay không? Dựa vào đâu để khẳng định như vậy?

Hướng dẫn giải:

- Sông Hương được xem là cội nguồn sinh thành, không gian tồn tại của nền âm nhạc cổ điển xứ Huế.

- Không gian bờ sông là nơi lưu trữ nét văn hóa rất riêng của xứ Huế.

- Vẻ đẹp phong phú, biến ảo của dòng sông đã khiến nó luôn biết cách làm mới mình,...

Câu 6. Việc tác giả có những phát hiện đặc biệt về sông Hương đã đem đến cho bạn bài học gì về cách quan sát, cảm nhận cuộc sống xung quanh.

Hướng dẫn giải:

Bài học: